دلایل منطقه‌بندی شهری در ایران، محدوده شهری عبارت از یک محدوده فیزیکی که به وجه مطلوبی مشخص شده و شامل همه تقسیمات شهری می‌گردد و منطقه‌ای با ویژگی تراکم جمعیت انسانی بالا و امکانات انسان ساخته فراوان در مقایسه با مناطق اطراف آن است. منطقه‌بندی شهری برای ارائه خدمات بهتر به شهروندان انجام شده است. تفکیک اراضی در محدوده شهری انجام شده و منطقه مسکونی از مناطق دیگر مانند منطقه تجاری و… تفکیک شده است.
در شهرهایی که پیش از اسلام شکل گرفته بودند، عوامل اقتصادی و اجتماعی به طور عمده تعیین کننده مرزبندی محله‌های مسکونی و روابط داخلی و خارجی آن‌ها بود. پس از اسلام در برخی از شهرها مرزبندی محله‌ها بر پایه پیوندهای طایفه‌ای و قبیله‌ای نیز تعیین می‌شد. از قرن سوم هجری به بعد، عامل مذهب نیز به یکی از عوامل مهم همبستگی‌های محله‌ای تبدیل شد.
رهبری و هدایت فعالیت‌های اجتماعی با کدخداها و کلانتران که اغلب از بین مهتران و نیز در برخی از مناطق شهری با پهلوانان و عیاران بوده است. مرکز محله‌های شهر، مظهر بیشترین تماس‌ها و تجمع‌های افراد هر محله محسوب می‌شد و علاوه بر فضای باز هر محله، بناهایی از قبیل مسجد، تکیه و حسینیه واقع در مرکز محله، برای تجمع اهالی مورد استفاده قرار می‌گرفت.
نحوه شکل‌گیری و نوع تأسیسات و تجهیزات شهری نیز تحت تأثیر عوامل جغرافیایی و اقلیمی قرار داشته است. وسعت و اندازه هر محله تحت تأثیر عواملی از جمله ویژگی‌های جغرافیایی و اقلیمی، اقتصاد و جمعیت شهر قرار داشت. تعداد محله‌های یک شهر نیز دارای قاعده مشخصی نبود، نیشابور در قرن چهارم هجری، دارای ۴۷ محله بود در حالی که تهران در قرن سیزدهم، دارای ۵ محله و نائین دارای ۷ محله بود.
محله‌ها در گذشته معرف فرهنگ و انديشه و طرز تفكر و نوع زندگی خاص و محل داد و ستد، كالا و مبادله افكار ساكنان آن بوده‌اند، ولی با افزايش شتاب‌زده جمعيت و گسترش سطح شهرها كه به دلايل اقتصادی و اجتماعی به وقوع پيوست، جابه‌جايی جمعيت و مهاجرت موجب گسيختگی فرهنگ قومی مناطق شهری شد و به دنبال اختلاط فرهنگی و افكار ساكنان قديم و جديد (مهاجران)، اين نقاط جمعيتی، فرهنگ بومی گذشته را از دست داده‌اند.
امروزه محله‌های کوچک در شهرها به یکدیگر پیوسته‌اند و تشکیل مناطق شهری را داده‌اند و به لحاظ جغرافيايی و استقرار، عمدتا متأثر از وضعيت اقتصادی هستند و به لحاظ معيشت و نوع زندگی، همچنان افراد و ساكنان خاص خود را می طلبند. شرايط همگن اقتصادی معمولا باعث به وجود آمدن وضعيت مشابه زندگی و طرز تفكر و نگرش خاص و تقريبا يكسان به مسائل و اوضاع اجتماعی می شود.
دلایل منطقه‌بندی شهری در ایران
- ایجاد بستر لازم برای نهادسازی در قالب خردترین تقسیمات مناطق شهری
- اختصاص میزان معینی از زمین‌های شهری به موضوع و کارکرد خاص
- کنترل استفاده از زمین و ارتفاع در بنای ساختمان‌ها
- قرار دادن امکانات لازم برای توسعه شهر آینده در اختیار برنامه‌ریزان
- ایجاد هماهنگی لازم بین خدمات عمومی مانند حمل و نقل، تأمین و ذخیره آب، فاضلاب و نیروی برق شهر
- پویا و فعال ساختن برنامه‌ریزی شهری
